Rożyński (Różyński, Rużyński) Bohdan zw. Bohdankiem, kniaź (zm. ok. 1576), ataman kozaków zaporoskich w l. 1575–6. Był synem Ostafiego (zob.) i Bohdany z Olizarów Wołczkiewiczów, bratem Mikołaja (zob.), Kiryka (zob.) i Michała, dzierżawcy Rublewki w woj. kijowskim z ramienia Konstantego Wasyla Ostrogskiego. Niektórzy historycy (m. in. P. Nowicki) identyfikują go z Michałem, który miał pełnić urząd hetmana kozackiego, co nie wydaje się jednak prawdopodobne. Wg innych był synem Michała Iwanowicza, a Michał Hruszewski widzi w nim ziemianina, związanego z księciem Dymitrem Wiśniowieckim i kontynuatora jego polityki.

Bartosz Paprocki w swym dziełku: „Panosza tho jest wysławienie panów i paniąt ziem ruskich i podolskich …” (Kr. 1575) pisał o Bohdanie, iż tenże jako «hetman niżowych Kozaków» w końcu r. 1575, gdy Tatarzy najechali Ukrainę, poszedł ze swoimi Kozakami na tatarskie ułusy i je straszliwie spustoszył. W dawnej literaturze korzystającej z przekazów staroruskich i tradycji ludowej odnajdujemy twierdzenie, iż legendarny hetman kozacki Bohdanko to właśnie wywodzący się z kniaziów Rożyńskich – Bohdan. Miał on nawet za zasługi wojenne otrzymać od Stefana Batorego Trechtymirów. Podobnie jak i inni książęta Rożyńscy miał się Bohdan kontaktować z wysłannikami Iwana Groźnego, który wykorzystywał Kozaków i Czerkiesów zamieszkałych w granicach Rzpltej do walki z Tatarami, zaogniając w ten sposób stosunki polsko-krymskie i odwracając niejednokrotnie najazdy ordy na ziemie moskiewskie. Wypad R-ego z końca 1575 r. wiązać należy z chęcią pomszczenia na ordzie doznanych krzywd, a przede wszystkim wzięcia w jasyr jego żony.

Sukcesy R-ego sprawiły iż car moskiewski miał się zwrócić do Kozaków zadnieprzańskich z propozycją uderzenia na Kozłów leżący na Krymie, obiecując przysłanie posiłków, saletry i broni. Bohdan rzeczywiście wyprawił się w r. 1576 na Tatarów, ale skierował się w kierunku forteczek usytuowanych w dolnym biegu Dniepru. Miał on prowadzić około 3 tys. Kozaków m. in. znad Dniepru, z Bracławia i Winnicy. Wypad R-ego spełnił oczekiwania cara, gdyż wyprawa tatarska, która już wyruszyła na Moskwę, zawróciła z drogi. Natomiast dla R-ego kampania zakończyła się tragicznie. W czasie szturmu przypuszczonego przez Kozaków na Asłan-gorodok, leżący nad Dnieprem koło przeprawy tawańskiej, R. zginął od wybuchu źle założonej miny. Także Joachim Bielski podkreśla, iż dowódcą wyprawy z 1575 r. za Perekop, «który potem pod Assemgrodkiem zginął», był R., którego Kozacy «wielkie szkody Tatarom poczynili, i także brali, palili i nikogo nie żywili, nawet dzieci małe na pale wbijali, ale nie stało za nasze». Atak R-ego na Asłan-gorodok nie pozostał niezauważony przez władze Chanatu, a sam chan Dewlet Gerej wystosował do Stefana Batorego ostry w tonie list, skarżąc się na ostatni atak Kozaków pod wodzą Bohdanka. Po śmierci R-ego atamanem kozackim został znany z kampanii mołdawskich o opanowanie tronu hospodarskiego Iwan Podkowa. R. zapewne zmarł bezdzietnie.

Stał się R. bohaterem wielu pieśni i dum kozackich, śpiewanych przez lud ukraiński; sławiły one żywot i śmierć atamana Bohdanka, jak np.: „Pisnia pro hetmana Bohdana w żałobie”. Późniejsza tradycja kozacka nie tylko przypisała mu wiele heroicznych czynów związanych z walkami z Tatarami, lecz niesłusznie widziała w nim głównego aktora baloriańskiej reformy i twórcę nowego podziału administracyjnego Kozaczyzny. Tradycja tych walk przetrwała do końca XVII w., skoro w liście atamana koszowego Iwana Sirki do chana z 23 IX 1675 czytamy, iż sto lat wcześniej niejaki Bohdanko «Z Kozakami Krym wojował i plądrował» (wg Hruszewskiego list ten jest jednak późniejszym falsyfikatem). Postać R-ego wprowadził Józef B. Zaleski do poematu „Potrzeba zboroska” (1840, Wyd. 1891).

Słown. Geogr. (Pawołocz, Rużyn); Enc. Org., XXII 440; Boniecki, Poczet: rodów, s. 286–7; Jabłonowski J., Tabule Jabłonovianae, Norimbergae 1748, tabl. LXXIX (geneal. Rożyńskich); Kojałowicz, Compendium, 206–7; Niesiecki III 898, VIII 109; Paprocki, s. 109, 103, 835; Święcki, Historyczne pamiątki, II 35; Wolff, Kniaziowie lit.-rus., s. 417, 421 (tabl. geneal. Rożyńskich); – Baliński M., Lipiński T., Starożytna Polska pod względem historycznym, jeograficznym i statystycznym, W. 1844 II 498; Bantyš-Kamienskij I., Istorija Maloj Rossii, Moskva 1842 s. 123; Hruševs’kyj M., Hetman Bohdanko, „Zapiski Nauk. Tov. im. Ševčenka” R. 6: 1897 t. 16 s. 1–18; tenże, Istorija, VII 144, 146–7, 575–6; Kripjakevič I., Gnatevič B., Istoria ukraïns’kogo vijs’ka, L’viv 1936 s. 178; Kuliš P. A., Istorija vozsoedinenija Rusi, S. Pet. 1874 I 86, 110, 112, 126, II 127, 134; Moraczewski J., Starożytności polskie, P. 1842 II 474; Novickij J. P., Knjazja Ružinskie, „Kievskaja Starina” R. 1: 1882 t. 2 s. 82–3; Serczyk W., Na dalekiej Ukrainie, Kr. 1980 s. 49, 76; Solov’ev M., Istorija Rossii s drevnejšich vremen, kn. 4, t. 7, Moskva 1960 s. 28; Tomkiewicz W., O składzie społecznym i etnicznym Kozaczyzny ukrainnej na przełomie XVI i XVII w., „Przegl. Hist.” T. 37: 1948 s. 250; – Bielski, Kronika, s. 722; Letopis Samovidca o vojnach Bogdana Chmel’nickiago, Moskva 1846: Letopis Samovidca po novootkrytym spiskam s priloženiem trech malorossijskich chronik, Kiev 1878 s. 214, 349; Maksimovič M., Sobranie sočinenij, Kiev 1876 I 295, 298, 300, 308–9; Mater. do dziej. piśmiennictwa pol., I 214; Paszkowski M., Dzieje tureckie i utarczki kozackie z Tatary, Kr. 1615 s. 21; Stryjkowski M., O początkach, wywodach, dzielnościach, sprawach rycerskich i domowych sławnego narodu litewskiego, żemojdzkiego i ruskiego …, W. 1978 s. 216; Veličko S., Letopis sobytij w Jugozapadnoj Rossii w XVII v., Kiev 1851 II 380; Źródła Dziej., IV 35, IX 62 (Gródek).

Mirosław Nagielski